იოდი

იოდი-Iodum (I). VIIა ჰალოგენების ქვეჯგუფის ელემენტია. ატომური ნომერი-53, ატომური წონა-126,92. წარმოადგენს ტიპურ მეტალოიდს. იოდი აღმოჩენილი იყო 1811 წელს კურტუას მიერ მცენარეულ ნაცარში. ეკუთვნის ბუნებაში გაფანტულ ელემენტთა ჯგუფს. სახელწოდება მიიღო ბერძნული სიტყვიდან ,,იოდეს”- იისფერი, მისი ორთქლის იისფერის გამო.
ფიზიკური თვისებები
ჩვეულებრივ პირობებში იოდი იისფერ-მოშავო კრისტალებს წარმოადგენს. მყარი ნივთიერებაა, ადვილად აქროლადია და კარგად იხსნება სხვადასხვა გამხსნელში. გახურებით განიცდის სუბლიმაციას. თუ იოდის კრისტალებს მინის ჭურჭელში მოვათავსებთ, სულ მალე, ჭურჭლის ზედა ნაწილში იისფერ ორთქლს დავინახავთ: თხევად მდგომარეობაში გადაუსვლელად ის ადვილად ამქროლად ნივთიერებას წარმოადგენს. იოდი კარგად იხსნება ორგანულ გამხსნელებში-სპირტში, ბენზოლში, ბენზინში, ქლიროფორმში, წყალში მცირედ იხსნება ამ დროს წარმოიქმნება იოდიანი წყალი. კარგად იხსნება იოდი KI-ის წყალხსნარებში.
ბუნებაში გავრცელება
იოდი განსაკუთრებით იშვიათი ელემენტია, მიუხედავად ამისა, იოდი მაინც ყველგან არსებობს. ყველაფერი გამჭვალულია იოდით: მყარი მიწა და ქანები, მთის ბროლის ან ისლანდიური შპატის გამჭვირვალე უსუფთავესი კრისტალებიც კი იოდის საკმაოდ ბევრ ატომს შეიცავს. ბუნებაში იოდი გვხვდება ნავთობიან წყლებში და ზღვის წყალმცენარეებში, საიდანაც ნაწილობრივ წარმოებს მისი მოპოვება. იოდი ჰაერშიც არის გახსნილი: ანალიზებმა აჩვენა, რომ ჰაერში მისი განაწილება მკაცრ კანონს ემორჩილება, მისი რაოდენობა სიმაღლესთან შესაბამისად იცვლება. ზღვის წყალში იოდი საკმაოდ ბევრია: ყოველ ლიტრზე 2 მილიგრამი მოდის. მურა ფერის წყალმცენარეები მრავალ ასეულ ათას კილოგრამ იოდს შეიცავენ. ამ წყალმცენარეების ფართო მოპოვება მიმდინარეობს, ნაწილს საკვებად იყენებენ, ნაწილის ფრთხილი დაწვით კი იოდს და პოტაშს ღებულობენ.
იოდი ცოცხალ ორგანიზმებში
ზღვის წყალი იოდის მნიშვნელოვან რაოდენობას შეიცავს, ძალიან ბევრია ის ნიადაგში, კიდევ უფრო მეტია მცენარეებში, ცხოველებსა და ადამიანში. ადამიანის ორგანიზმი იოდის მიმართ განსაკუთრებით მგრძნობიარეა. ჩვენ იოდს ვშთანთქავთ ჰაერიდან, რომელიც მისი ორთქლით არის გაჟღენთილი, ჩვენს ორგანიზმში ის საკვებისა და წყლის მეშვეობით ხვდება. იოდის დანაკლისი ჰაერსა და წყალში მაშინვე მოქმედებს ჩვენს ჯანმრთელობაზე. იოდი მონაწილეობს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების (თიროქსინის T4 და ტრიიოდოთირონინის T3) სინთეზში. ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონები თავის მხრივ უმნიშვნელოვანესია ორგანიზმის ნორმალური ფუნქციონირებისათვის, ახდენენ რა გავლენას სხვადასხვა ბიოქიმიურ და ფიზიოლოგიურ პროცესზე, მათ შორის აუცილებელი ცილების სინთეზზე. ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონები ხელს უწყობენ ორგანიზმის შეუფერხებელ ფიზიკურ ზრდასა და გონებრივ განვითარებას. იოდი ზრდის კალციუმისა და ფოსფორის ათვისებას ორგანიზმში. ორგანიზმს მთელი სიცოცხლის მანძილზე სჭირდება სულ ერთი ჩაის კოვზის მოცულობის იოდი, მაგრამ ვინაიდან ორგანიზმში არ ხდება იოდის დაგროვება, აუცილებელია მისი რეგულარულად, მცირე ოდენობით მიღება. სხვადასხვა კვლევის საფუძველზე, ასაკობრივი და ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებების გათვალისწინებით, დადგენილია იოდის დღიური ნორმები: - 0-7 წლის ასაკის ბავშვებისათვის - 90 მიკროგრამი (მკგ) იოდი/დღეში - 7-12 წლის ასაკის ბავშვებისათვის - 120 მკგ/დღეში - 12 წლის ზევით - 150 მკგ/დღეში - ორსული და მეძუძური ქალებისათვის – 200 მკგ/დღეში. იოდს შეიცავს ზღვის პროდუქტები, ჭარხალი, ფეიხოა და წითელი წიწაკა, ბალახებიდან - შავბალახა და ქრისტესისხლა.
ქიმიური თვისებები
იოდი ძლიერი მჟანგავია, ადვილად უერთდება მეტალებს და არამეტალებს. Zn+I₂═ZnI₂      2P+3I₂═2PI₃ იოდისათვის დამახასიათებელია ფერადი რეაქცია სახამებელთან, რომელსაც ლურჯ შეფერილობას აძლევს.
მიღება და გამოყენება
 წარმოებაში იოდი მიიღება იოდიდების შემცველ ხსნარებზე თავისუფალი ქლორის მოქმედებით 2KI+CI₂═2KCI+I₂ იოდის დიდ რაოდენობა ხმარდება წამლების დამზადებას. იოდი გამოიყენება მედიცინაში 5%-იანი სპირტხსნარის სახით და სხვადასხვა პრეპარატის სახით. იოდი (5% სპირტხსნარი) – ჭრილობის დასამუშავებლად ანტისეპტიკური საშუალებაა. იხმარება მიოზიტებისა და ნევრალგიების დროსაც (ისმევა კანზე ბადისებურად).
იოდწყალბადმჟავა
იოდწყალბადი HI უფერო, მკვეთრი სუნის მქონე გაზია, ერთ მოცულობა წყალში იხსნება 500 მოცულობა გაზი. იოდწყალბადის წყალხსნარი-იოდწყალბა�
�მჟავა ძლიერი მჟავაა. იოდწყალბადმჟავა ადვილად იჟანგება ჰაერის ჟანგბადითაც კი. მისი მარილების- იოდიდების მეტიწილი წყალში კარგად ხსნადია.